“Ziekenhuizen gaan langzaam kopje onder”, meldde werkgeversorganisatie Zorgnet Vlaanderen op maandag 24 maart aan de pers. En: “Vier op de tien ziekenhuizen maken verlies”. De uitspraak is gebaseerd op de geraamde bedrijfsresultaten 2013 van door Zorgnet bevraagde ziekenhuizen.
De boodschap is dat de besparingen door de overheid de sector in moeilijkheden brengt en dat het financieringssysteem van de ziekenhuizen dringend aan hervorming toe is. Enige voorzichtigheid, of minstens nuance, is toch wel aangewezen.
Onderfinanciering en overconsumptie
Over de financiële situatie van de ziekenhuizen wordt met regelmaat vanuit diverse bronnen bericht. De Tijd maakte in het najaar 2013 een analyse van de financiering van de ziekenhuizen. Scherpe kritiek incluis.
In het verleden werd het probleem als onderfinanciering aangeklaagd. De uitgaven voor zorg liggen hoger dan de financiering die men van de overheid krijgt. Vandaag wordt de overconsumptie als gevolg van de prestatiefinanciering zonder omwegen erkend.
De opbrengsten van (te)veel technische prestaties en honoraria waren en zijn nodig om de financiering rond te krijgen. Hoe moeilijker dat is, hoe meer prestaties. Nu de overheid daarop bespaart, omwille van de hoge uitgaven voor de sociale zekerheid, wordt die kern van de zaak duidelijk.
De link? Juist de overconsumptie, en de hoge uitgaven voor de sociale zekerheid die daar het gevolg van zijn, hebben de onderfinanciering van het zorgpersoneel mee in de hand gewerkt. Een foute spiraal.
Nuancering
Uit de MAHA sector-analyse van 2012 bleek bijvoorbeeld nog dat er een grote stijging plaatsvond in de investeringen (+10,83%) en in de infrastructuur (8,61%), met name voor grote nieuwbouwprojecten, en niet alleen het normale onderhoud.
Dat leidt tot een toename van afschrijvingen bij ingebruikname en tot lange termijnschulden en de inzet van grote autofinanciering. Dergelijke langlopende engagementen hebben onmiskenbaar een impact op bedrijfsresultaten, en uiteraard niet gedurende één jaar.
Vandaag stelt men dat er besparingen zullen moeten gedaan worden op investeringen en infrastructuur, hoewel die dringend aan modernisering toe is.
Allerlei loonsverhogingen
Dat volgens Zorgnet “de overheid loonsverhogingen aan het personeel en allerlei voordelen blijft toekennen waar ze geen financiering voor voorziet” klinkt wat gratuit, aangezien er sinds jaren geen loonsverhogingen zijn. Voor de recente gelijkstelling van de loonschaal voor alle zorgkundigen in het najaar 2013 kende de overheid aan de sector maar liefst 14,245 miljoen euro extra toe enkel voor deze maatregel.
Een verbeterd financieringssysteem
Een financieringssysteem dat voor een groot deel gebaseerd blijft op prestatieafhankelijkheid zal moeilijk, of al helemaal niet te genezen zijn. Een beter financieringssysteem is een logische conclusie, maar ook een zeer complex verhaal.
Om beter te zijn mag het niet vervallen in dezelfde, al dan niet verborgen gebreken. Een financieringssysteem bestaat niet voor zichzelf, het moet beantwoorden aan haar maatschappelijke doelstelling: welke zorg hebben wij nu en in de komende jaren nodig? Transparantie van de financiering is daarbij absoluut noodzakelijk. Net daaraan ontbreekt het vandaag in hoge mate.
Het zorgpersoneel is de hoeksteen van kwalitatieve zorg. Een financieringssysteem moet daarom uitgaan van duidelijke, gegarandeerde, en op de zorgnoden gebaseerde personeelsnormering. Omdat het financieringssysteem moet leiden tot kwalitatieve zorg, kan personeelsnormering niet onbespreekbaar blijven.
Emotionele belasting en een hoog werkbaarheidsrisico
De druk op het zorgpersoneel is vandaag al behoorlijk hoog. Het is voor de LBC-NVK niet te rijmen om, in de roep naar een beter financieringssysteem, het personeel nog meer onder druk te brengen en het een afbouw voor te spiegelen. Hoe zal Zorgnet dat zelf rijmen met de kwalitatieve zorg waarvoor men wil ijveren?
In de Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2013 worden emotionele belasting, werkdruk en belastende werkomstandigheden aangegeven als grote werkbaarheidsrisico’s in de ziekenhuissector. Ook Zorgnet Vlaanderen berichtte in februari 2014 nog dat zij “vaststellen dat de werkbelasting in de zorg ontzettend groot is, getuige daarvan ook de recente cijfers over burn-out bij het zorgpersoneel”.
Hetzelfde moment overigens waarop het medische tijdschrift The Lancet een Europees onderzoek bekend maakte dat een link legt tussen de mortaliteit van de patiënten en het aantal verpleegkundigen op een afdeling.
In februari 2013 kondigde Zorgnet reeds aan flink te gaan besparen op personeel. Het grootste gedeelte van de toen bevraagde ziekenhuizen zou het personeelsaantal reduceren. In de pers circuleerde het getal van vele honderden afvloeiingen. Vandaag stelt Zorgnet vast dat het personeelsaantal globaal stabiel is gebleven, maar vandaag komt opnieuw de personeelsinzet in beeld.